Рышард Пэтру нарадзіўся ў 1972 годзе ва Ўроцлаве. Эканаміст і палітык, прэзыдэнт Асацыяцыі польскіх эканамістаў, працаваў у прыватных банках і Ўсясьветным банку.
Кіраўнік і заснавальнік партыі Nowoczesna, на апошніх выбарах балятаваўся у Сэйм у складзе кааліцыі «Трэці шлях».
Генэральны дакладчык Парлямэнцкай асамблеі Рады Эўропы аб Беларусі разам з сытуацыйным дакладчыкам Эмануэлісам Зінгерысам.
Рышард Пэтру
— Найперш я хацеў бы спытаць, чаго вам удалося дасягнуць за той час, як вас прызначылі генэральным дакладчыкам ПАРЭ ў беларускіх справах і якія вашы пляны на будучыню.
— Самае галоўнае — на пачатку году, адразу пасьля сфальсыфікаваных выбараў у Беларусі, адбылася сэсія ПАРЭ, на якой нам удалося падняць гэтае пытаньне ў рамках так званай тэрміновай дыскусіі. Гэта відавочны посьпех, бо важна гаварыць пра Беларусь тут — і ў ПАРЭ, і ў Радзе Эўропы. Па-другое, мы дасягаем посьпеху дзякуючы таму, што беларуская дэлегацыя ад Каардынацыйнай рады, я хачу гэта падкрэсьліць, пастаянна ўводзіць беларускую тэматыку ў розныя рэзалюцыі: пытаньне палітычных зьняволеных, пытаньне ўдзелу рэжыму Лукашэнкі ў вайне. Гэта вельмі важна, бо спосаб, якім мы камунікуем зь сьветам тут, у Радзе Эўропы, — гэта рэзалюцыі. Я вельмі рады, што тут прысутнічае беларуская дэлегацыя, якая дакладвае пра гэта, і я падтрымліваю іх. У нас ёсьць людзі зь Беларусі, якія лепш за мяне скажуць пра Беларусь. А мая роля — падтрымліваць, падымаць праблемы, задаваць курс ці мацнейшы тон, выступаць ад імя беларускага грамадзтва, а найперш — ад імя беларускага дэмакратычнага грамадзтва.
Мы абмяркоўваем вызваленьне палітычных зьняволеных, мы радыя за тых, хто быў вызвалены. Яны вызваленыя, але мала хто ведае, што замест іх былі арыштаваныя іншыя. Гэта павінна агучвацца. Людзі павінны пачуць пра гэта. Гэта ня можа быць адзінай навіной — добрай, бо ёсьць і дрэнныя навіны. Важна данесьці інфармацыю пра Беларусь, падкрэсьліць вашу праблему, тое, што яна сур’ёзная, бо геапалітычна Беларусь, пэўна, гэтаксама важная, як і Украіна. Але пакуль, калі ласка, зразумейце, што праз расейска-ўкраінскую вайну пытаньне Беларусі адыходзіць у парадку дня на другі плян.
Можна сказаць, што гэта трохі падобна на фільм і кнігу «На Заходнім фронце безь перамен». У Беларусі нічога не мяняецца. Там усё яшчэ ёсьць рэжым, у турмах усё яшчэ трымаюць палітвязьняў, спадарыня Ціханоўская ў выгнаньні, у нас ёсьць Каардынацыйная рада. Але ў Беларусі няма ніякіх зрухаў. Няма вызваленьняў вядомых людзей, магчыма, акрамя спадара Ціханоўскага, няма ніякіх іншых дэманстратыўных крокаў рэжыму. Як на вайне.
Я лічу, што ваш шлях да свабоды вельмі добры. Ён павольны, на жаль. Ён ідзе крок за крокам. Гэта не клясычная рэвалюцыя, а мірная рэвалюцыя. Ёсьць група, апазыцыя, яна арганізаваная, яна мае ідэю ўзяць уладу, не спрачаецца паміж сабой, супрацоўнічае з Эўропай, гаворыць аб праблемах Беларусі. Выклік у тым, што тут патрэбная цярплівасьць. Гэта вельмі складана. Але польскі гістарычны прыклад паказаў, што можна дамагчыся зьмены рэжыму праз такую мірную рэвалюцыю.
— А ці можаце параўнаць маштаб рэпрэсіяў падчас ваеннага становішча ў Польшчы і цяперашніх у Беларусі?
— Мне цяжка меркаваць, бо гэта крыху іншы сьвет. Падчас ваеннага становішча рэпрэсіі былі шырокамаштабнымі, але катаваньні, якія чыняць улады ў Беларусі, значна перасягаюць умовы падчас нашага ваеннага становішча. Я не хачу судзіць, але ўсё ж... Вядома, не было свабодных мэдыя, не было апазыцыі, на вуліцах былі войскі, але я ня чуў ніякіх гісторыяў пра катаваньні, запалохваньні, канфіскацыю маёмасьці. Былі выпадкі дэпартацыі, праўда, але не ў такіх масавых маштабах. А па-другое, важна адзначыць, што Беларусь ня ёсьць цалкам незалежнай краінай, асабліва з пункту погляду вайскоўцаў, яна — тэрыторыя, дзе Расея можа дэ-факта рабіць усё што хоча, нават прапускаць свае войскі празь беларускую тэрыторыю для нападу на Ўкраіну. Гэта краіна ня цалкам незалежная, будзем шчырымі. Таму я не хацеў бы параўноўваць гэтыя рэчы, хоць давайце ўспомнім, што камуністычны рэжым у Польшчы захоўваўся дзякуючы падтрымцы Расеі.
— Рада Эўропы цяпер стварае Міжнародны трыбунал «За злачынства агрэсіі супраць Украіны». Ці будзе на трыбунале месца і для ўладаў Беларусі, якія падтрымліваюць гэтую вайну?
— Не выключаю, але ў такіх рэзалюцыях і рашэньнях заўсёды «д’ябал хаваецца ў дэталях», таму я не хацеў бы тут заяўляць «так» ці «не». Ідэя ў тым, каб ніякае злачынства не засталося незаўважаным. Аднак важна таксама, каб усё, што мы робім, знаходзілася ў рамках сэнсоўнай геапалітыкі, і каб мы прымалі рэзалюцыі, якія маюць шанец быць рэалізаванымі.
— Вы сказалі, што сёньня будзеце ўдзельнічаць у дэбатах аб палітычных зьняволеных. На чым яшчэ вы засяроджваецеся, ці можам мы чакаць ад вас нейкай важнай справаздачы аб Беларусі?
— Насамрэч ня я, а дэпутат зь Літвы Эмануэліс Зінгерыс рыхтуе справаздачу. У нас ёсьць падзел: дакладчык, які рыхтуе справаздачу, і агульны дакладчык. Таму я ня буду аўтарам справаздачы, гэта будзе Зінгерыс, фармальна ён выконвае гэтую ролю. А сваю ролю я бачу ў падтрыманьні таго, што беларуская дэлегацыя або Каардынацыйная рада хоча рэалізаваць у гэты момант, і я цалкам падтрымліваю гэта, плюс я падымаю беларускія пытаньні тут, у Радзе Эўропы.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: У Страсбургу на слуханьнях аб беларускіх палітвязьнях з удзелам экс-зьняволенай Дулінай заклікалі працягнуць санкцыі— Што да палітычных зьняволеных, нядаўнія падзеі паказваюць, што на менскія ўлады можна аказваць ціск. Хоць іх не вызваляюць, а дэпартуюць зь Беларусі. Ці маеце вы якія-небудзь свае рашэньні? Парады, як гэта можна паскорыць? Бо ў Беларусі ўсё яшчэ больш за тысячу зьняволеных.
— Я бачу такую параду для тых, хто вядзе перамовы: вызваленьне зьняволеных азначае, што іх становіцца менш, а ня столькі ж, колькі і было. Нам трэба данесьці да перамоўнікаў, што пасьля вызваленьня адных яны звычайна арыштоўваюць іншых, зьяўляюцца новыя зьняволеныя. Што колькасьць зьняволеных павінна памяншацца, і не павінны адных вызваляць за кошт другіх. Гэта важна растлумачыць. А таксама ціснуць на рэжым Лукашэнкі, каб паменшыў рэпрэсіі. Наўпрост. Зразумела, я не хачу зараз казаць, ці можна нейкім чынам памераць рэпрэсіі, але яны павінны быць меншымі, менш жорсткімі. Вядома, мы хацелі б, каб рэпрэсіі цалкам зьніклі, але гэта той ціск, які мае сэнс. З апазыцыяй нельга абыходзіцца так жахліва, зь людзьмі нельга абыходзіцца так жахліва, як цяпер. Гэта быў бы адзіны сэнс размовы з рэжымам.
— Паразмаўляем пра польска-беларускія адносіны. Як вы ацэньваеце вынік часовага закрыцьця мяжы, патрабаваньняў Польшчы, рэакцыі Менску і, нарэшце, адкрыцьця мяжы?
— Калі ласка, зразумейце: ішлі манэўры «Захад», а заўсёды ў такіх выпадках ёсьць рызыка. Закрыцьцё мяжы было прэвэнтыўнае. Але магу таксама сказаць, што многія прадпрымальнікі з Падляшша зьвязваліся са мной і прасілі адкрыць мяжу, бо яны хочуць весьці бізнэс. У нас шмат людзей, вельмі шмат, якія наведваюць свае семʼі ў Беларусі. Няма сэнсу закрываць гэтую мяжу для сямейных кантактаў, для аўтамабіляў і пешаходаў, але, зь іншага боку, мы павінны правяраць, ці не ўяжджаюць у Польшчу шпіёны. Гэта складаная дылема, але я разумею польскія рашэньні. Тут таксама ёсьць геапалітыка.
— Кітай, напрыклад.
— Кітай, напрыклад. Я не валодаю інфармацыяй на гэтую тэму, таму магу казаць толькі тое, што думаю, а ня тое, што ведаю.
— Як бы вы ацанілі адносіны паміж Беларусьсю і Польшчай пасьля 2020 году, зважаючы на мігранцкі крызіс і іншае? Гэта халодная вайна ці які іншы канфлікт?
— Гэта больш, чым проста халодная вайна, гэта гібрыдная вайна, але яе вядзе рэжым Лукашэнкі. Халодная вайна азначае халодную вайну. Але канкрэтная атака на мяжу, уварваньне дронаў у Польшчу — гэта гібрыдная вайна. Вось як яе трэба называць. Гэта больш складаная сытуацыя, чым халодная вайна, і гэта вельмі дрэнна. Гэта не дапамагае, гэта шкодзіць адносінам. Гэта таксама аслабляе рэжым Лукашэнкі, бо паказвае, наколькі ён залежыць ад Масквы.
— А рэакцыя Польшчы моцная? Цьвёрдая ці мяккая?
— Мы ў NATO, таму, калі ідзецца пра рэакцыю на мяжы, я як польскі парлямэнтар цалкам падтрымліваю дзеяньні польскага ўраду і хачу пра гэта заявіць. Аднак калі ідзецца пра зьбіцьцё дронаў і рэагаваньне — мы ў NATO, і я падтрымліваю больш рашучыя меры й дзеяньні. Мы ня можам дазволіць такіх агрэсіўных дзеяньняў з боку Расеі, няхай гэта будзе з тэрыторыі Беларусі ці праз тэрыторыю Ўкраіны.
— Летась Рада Эўропы прыняла «Люксэмбурскія рашэньні» наконт беларускіх імігрантаў ува ўсёй Эўропе, у розных краінах. Польшча, бадай, найбуйнейшае месца канцэнтрацыі палітычных уцекачоў зь Беларусі. У іх там нямала праблемаў. Як бы вы ацанілі выкананьне «Люксэмбурскіх рашэньняў» польскімі ўладамі, урадам і парлямэнтам?
— Гэта вельмі складанае пытаньне, бо я таксама атрымліваю шмат сыгналаў, што пэўныя рэчы не працуюць. Лічу, што ў прынцыпе — добра, беларусаў прымаюць у Польшчы гасьцінна. Аднак мы ведаем, што некаторыя рашэньні не працуюць ідэальна. Я таксама паспрабую прадпрыняць нейкія дзеяньні на просьбу беларускай дэлегацыі, але, калі дазволіце, я не хачу раскрываць, на чым яны палягаюць. Маем дылему, бо ня хочам, каб шпіёны траплялі ў Польшчу праз эміграцыю, праўда ж?
Зь іншага боку, нам трэба быць адкрытымі для тых, хто ўцякае з Беларусі. І тут трэба знайсьці разумны балянс. Думаю, у выпадку зь беларусамі і ўкраінцамі павінна быць іншае стаўленьне, чым у сытуацыях зь іншымі краінамі, бо гэта суседнія краіны, дзе з аднаго боку вайна, а з другога — антыдэмакратычны рэжым. Таму ў нас павінен быць прасьцейшы шлях для іх легалізацыі, але мусім таксама памятаць, што самы просты спосаб прывезьці ў Польшчу шпіёна або таго, хто імкнецца дэстабілізаваць сытуацыю, пад выглядам беларуса-ўцекача. Гэта складаная тэма, гэта ня жарт.
— Маё апошняе пытаньне — пра майго калегу, журналіста Анджэя Пачобута. Ён адзін з тых, каго заняволіў менскі рэжым за журналістыку і грамадзкую дзейнасьць дзеля польскай меншасьці. Што яшчэ можна спрабаваць зрабіць, каб яго вызвалілі? Мо ў вас былі ад яго якія весткі з турмы?
— Вестак няма, але я глыбока веру, што ён будзе вызвалены ў складзе наступнай групы вязьняў. Я ведаю, што іншыя былі арыштаваныя замест тых, каго вызвалілі, але калі хтосьці доўга ў турме, гэта вельмі істотна ўплывае на яго здароўе — як фізычнае, так і псыхічнае, і ў некаторых выпадках, як мы ведаем, гэта заканчваецца сьмерцю. І мне важна, каб ён жыў у добрым здароўі, каб выйшаў як мага хутчэй. Ціск на рэжым Лукашэнкі, мне здаецца, крытычны, але я ня ведаю, калі гэта адбудзецца. Спадзяюся, што ён будзе вызвалены ў наступным раўндзе вызваленьня. І трымаю за гэта кулакі.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Прадстаўніца Ўкраіны ў ПАРЭ расказала аб пэрспэктывах судовай адказнасьці Лукашэнкі за саўдзел у вайне