- Яўгенія Краўчук нарадзілася 23 сьнежня 1985 году ў Цярнопалі, украінскі палітык, журналістка, экспэртка ў галіне камунікацыяў і мэдыякансалтынгу.
- У 2019 годзе ўзначаліла прэс-службу партыі «Слуга народу».
- Народны дэпутат Украіны 9-га скліканьня, у Вярхоўнай Радзе — намесьніца старшыні камітэту гуманітарнай і інфармацыйнай палітыкі, намесьніца галавы фракцыі «Слуга народу». Намесьніца кіраўніка міжнароднага камітэту партыі «Слуга народу».
- У Парлямэнцкай асамблеі Рады Эўропы (ПАРЭ) яна ачольвае Камітэт у пытаньнях культуры, навуцы, адукацыі і мэдыя, працуе ў Камітэце ў пытаньнях роўнасьці і недыскрымінацыі.
— Яўгенія, вы актыўна выступаеце цяпер на сэсіі ПАРЭ, на іншых пасяджэньнях у Страсбургу, праводзіце сустрэчы. Чаго зараз хоча ўкраінская дэлегацыя, зважаючы на тое, што Рада Эўропы ня можа спыніць вайну, але ёсьць, скажам так, і іншыя надзённыя патрэбы для Ўкраіны?
— Рада Эўропы — гэта ў першую чаргу аб правах чалавека, аб справядлівасьці. Відавочна, што Рада Эўропы атрымала другое дыханьне як міжнародная арганізацыя пасьля таго, як Расею выключылі зь яе шэрагаў у 2022 годзе. Гэта, дарэчы, першая і пакуль што апошняя буйная міжнародная арганізацыя, якая цалкам выключыла Расею, свайго чальца, празь невыкананьне абавязкаў, якія мае кожная краіна. Рэч ня ў тым, каб проста падпісаць Канвэнцыю аб правах чалавека і потым нічога не рабіць. Гэта было вельмі вялікім узрушэньнем, калі адна дзяржава — сябра Рады Эўропы нападае на іншую краіну, якая таксама ёсьць сябрам арганізацыі. Таму пасьля гэтага Рада Эўропы змагла аформіць пэўную сваю ўнікальнасьць. І мы можам назваць гэта прыкладам.
Па-першае, у 2023 годзе, на Рэйк’явіцкім саміце лідэраў краін, якія ўваходзяць у Раду Эўропы (а яны не зьбіраліся да таго больш за 10 гадоў), быў запушчаны рэестар стратаў. Працуе гэты рэестар стратаў у выніку агрэсіі Расейскай Фэдэрацыі і цяпер, ён ужо прымае заяўкі ў многіх катэгорыях. Мы спадзяемся, што да канца году ўсе катэгорыі рэестру будуць функцыянаваць. Мы рыхтуемся, магчыма, на пачатку наступнага году, адкрыць катэгорыі ня толькі для фізычных асобаў, але і для дзяржавы — гэта шкода, нанесеная інфраструктуры, навакольнаму асяродзьдзю, бізнэсу, мясцоваму самакіраваньню. Розным катэгорыям.
А на гэтай сэсіі мы зацьвердзім высновы наконт канвэнцыі, якая ўжо тычыцца другога элемэнту. Гэта камісія ў пытаньнях прэтэнзіяў. Яна будзе разглядаць заяўкі ў рэестар стратаў. Вядома, гэты шлях не заканчваецца галасаваньнем. Я перакананая, што ПАРЭ высока ацэніць і падтрымае праект канвэнцыі. Затым недзе ў канцы кастрычніка, спадзяемся, будзе заключнае рашэньне Камітэту міністраў Рады Эўропы, а падпісаньне будзе ў сярэдзіне сьнежня ў Гаазе. Прадстаўнікі ўрадаў прыедуць падпісаць гэтую канвэнцыю. Потым патрэбная ратыфікацыя прынамсі 25 краінамі. Гэта будзе вельмі практычны інструмэнт.
Таксама ёсьць спэцыяльны трыбунал. На апошняй сэсіі Парыскага саміту ў чэрвені прэзыдэнт Украіны Ўладзімір Зяленскі разам з генэральным сакратаром Рады Эўропы Аленам Бэрсэ, які быў упаўнаважаны на гэта Камітэтам міністраў, падпісалі пагадненьне аб стварэньні спэцыяльнага трыбуналу за злачынства агрэсіі. Гэта насамрэч новы інструмэнт правасудзьдзя. Маем пэўны прагал у міжнародным праве: злачынства агрэсіі не падпадае пад мандат і юрысдыкцыю МКС (Міжнароднага крымінальнага суду).
Апошнімі трыбуналамі былі Нюрнбэрскі і Такійскі, абодва аб выніках Другой усясьветнай вайны. Гэта не азначае, што мы падпісалі пагадненьне ў чэрвені, і на наступны дзень ён створаны. Гэта працяглы працэс, але ён ужо стаў часткай экасыстэмы Рады Эўропы. Яго трэба фінансаваць. Нідэрлянды ўжо пацьвердзілі, што яны будуць гатовыя разьмясьціць трыбунал у Гаазе. Зараз там праходзяць датэрміновыя выбары, і калі выбары адбудуцца, яны змогуць ратыфікаваць пагадненьне і будуць удзельнічаць у гэтым трыбунале. Вядома, патрэбны бюджэт, але гэта працэс, у якім Рада Эўропы адыгрывае ключавую юрыдычную ролю, і гэта важна.
— Беларусь не была сябрам Рады Эўропы, і таму яе і ня выключылі ў 2022 годзе. Але ад гэтага не лягчэй. Ці будзе гэты трыбунал разглядаць і саўдзел Лукашэнкі ў агрэсіі?
— Гэта магчыма, бо трыбунал называецца «За злачынства агрэсіі супраць Украіны». Расейская Фэдэрацыя, вядома, учыніла гэтую агрэсію, выкарыстоўваючы тэрыторыю Беларусі для нападу. Фактычна гэта быў заход зь Беларусі, якая дала свае аэрадромы, надала сваю паветраную прастору і гэтак далей. Таму так, гэта магчыма. Мы ўсе разумеем, хто вінаваты. І Беларусь таксама вінаватая ў гэтым. Бо яна надала сваю тэрыторыю для ажыцьцяўленьня гэтай агрэсіі. Але гэта, зноў жа, будзе юрыдычны працэс, падазрэньне мае быць выстаўлена, потым яно мае быць даказана, і сам трыбунал вызначыць вінаватых. Але такая магчымасьць ёсьць, гэта значыць, там няма абмежаваньня, не напісана, што гэта толькі Расейская Федэрацыя, гэта «злачынства агрэсіі супраць Украіны».
— Таксама ідзецца пра юрыдычную адказнасьць уладнага рэжыму Беларусі за саўдзел у выкраданьні ўкраінскіх дзяцей. На якім узроўні гэта разглядаецца?
— Сапраўды, ужо ёсьць пацьверджаньне таго, што ўкраінскіх дзяцей забіралі, асабліва з паўночных рэгіёнаў Украіны. Іх вывозілі ў так званыя лягеры на тэрыторыі Беларусі. І, больш за тое, іх вывозілі і з тэрыторыі Беларусі, потым яны траплялі на тэрыторыю Расеі. Тут зноў злачынства агрэсіі — гэта калі адна дзяржава, кіраўніцтва дзяржавы нападае на іншую. І ўсе гэтыя злачынствы супраць дзяцей — гэта ўжо ваенныя злачынствы, гэта ўжо міжнароднае права, таму гэта можна зрабіць раней.
Я спадзяюся, што, напрыклад, Міжнародны крымінальны суд гэта зробіць. Бо ў Міжнародным крымінальным судзе ёсьць справа аб выкраданьні дзяцей, аб індактрынацыі дзяцей. Ёсьць шмат усынаўленьняў ці ўдачарэньняў гэтых дзяцей — незаконных, асабліва з увагі на тое, што яны таксама маюць сваякоў на тэрыторыі Ўкраіны. Таму я думаю, што разгляд гэтага можа быць больш імаверным у Міжнародным крымінальным судзе, але я не гатовая сказаць, ці вядуць яны там расьсьледаваньне, ці не. І ўкраінская судовая сыстэма можа разглядаць падобныя справы адносна Лукашэнкі, кажучы наўпрост. Не магу тут сказаць, ці ёсьць такія справы, не магу гэтага пацьвердзіць, думаю, лепш пагаварыць з нашымі ведамствамі.
— Лукашэнка ў 2022 годзе і Лукашэнка цяпер — ён трохі зьмяніўся. Прынамсі, нападаў з тэрыторыі Беларусі зараз няма. І Лукашэнка робіць прапановы аб нейкім мірным урэгуляваньні. Нават нядаўна ён нешта сказаў — можа, вы чулі, калі ён размаўляў з Пуціным — што, маўляў, давайце спынімся. Як палітычнае кіраўніцтва Ўкраіны і вы, у прыватнасьці, успрымаеце Лукашэнку зараз? Ці застаўся ён для вас тым, кім быў у 2022 годзе? Ці ягоныя ваганьні ўсё ж такі заўважылі?
— Мы бачым гэтыя сустрэчы з прадстаўнікамі амэрыканскага боку. Так, ён спрабуе неяк унікнуць адказнасьці. Ён вызваліў некаторых палітвязьняў. Але ён проста дэпартаваў іх з краіны. І нават вельмі цікава, як склаўся лёс Мікалая Статкевіча, які вярнуўся ў краіну. Калі ты хочаш застацца ў сваёй краіне, ты разумееш, што зноў трапіш пад той самы перасьлед. Гэта значыць, што сыстэма ў Беларусі не зьмянілася ад таго, што вызвалілі палітычных зьняволеных. Гэта значыць, свабода слова не зьявілася. Калі яны выйшлі з турмы, яны ня могуць гаварыць адкрыта ці весьці якую-небудзь палітычную дзейнасьць.
І, зноў жа, мы не адчуваем, што наша мяжа зь Беларусьсю абароненая. Мы ўсё яшчэ разумеем, што ў кожны момант, як гэта ўжо адбылося, расейцы могуць выкарыстаць гэтую тэрыторыю. І той факт, што зараз з Мазыра не ўзьлятаюць самалёты, не азначае, што бесьпілётнікі не лятаюць над тэрыторыяй Беларусі. Ну, мы кажам, што адзіная краіна (а цяпер і Польшча), якая зьбівае расейскія бесьпілётнікі, — гэта Беларусь, бо яны ляцяць над гэтай тэрыторыяй у выніку працы сыстэмаў радыёэлектроннай барацьбы.
— А калі казаць не пра заявы Лукашэнкі, а пра яго дзеяньні, на гэты момант ён застаецца, скажам так, верным Расеі і праціўнікам Украіны. Як вы бачыце яго дзеяньні?
— Ён партнэр Пуціна. Беларусь практычна страціла свой сувэрэнітэт. Гэты сувэрэнітэт вельмі фармальны. І Лукашэнка пастаянна каардынуе дзеяньні з Крамлём. Гэта значыць, яны саюзьнікі. Так, беларускія салдаты, адрозна, напрыклад, ад паўночнакарэйскіх, не ўступаюць у беспасярэдні канфлікт. Але мы разглядаем Беларусь і Расею як саюзныя дзяржавы.
— А нядаўна адбылася сустрэча Лукашэнкі з пастаўленым Расеяй кіраўніком акупаваных раёнаў Херсонскай вобласьці Ўладзімірам Сальдам. Раней, калі Лукашэнка прымаў некалькіх прадстаўнікоў так званай ДНР, пасьля таго зь Менску адклікалі пасла Ўкраіны Ігара Кізіма. Аднак пасьля сустрэчы з Сальдам такіх рашэньняў не было, была толькі заява МЗС Украіны. Былы пасол Кізім сказаў, што Ўкраіна магла б у адказ на гэта адрэагаваць, пачаўшы лепей ставіцца да Сьвятланы Ціханоўскай, прызнаць, прыняць яе на ўзроўні прэзыдэнта, як ужо зрабілі іншыя прэзыдэнты. Ці пайшла б на гэта Ўкраіна?
— Я не прэзыдэнт, я не магу казаць пра тое, што мог бы зрабіць прэзыдэнт. Але трэба зразумець, бо спадарыня Ціханоўская, нягледзячы на тое, што яна стварыла гэтую структуру, Пераходны кабінэт, але яна вымушана стала сымбалем палітычнага супраціву. Трэба высьветліць, што будзе рабіць яе муж, спадар Сяргей Ціханоўскі, якія ў яго пляны. Але ў цэлым беларусам трэба разумець, што праблема... Гэта нават больш праблема расейскай лібэральнай апазыцыі, але таксама праблема і беларускай апазыцыі, яна такая... Ёсьць нейкія сваркі, ёсьць непрыемныя скандалы, на жаль. У нас была спадарыня Анжаліка Мельнікава, якая выступала з трыбуны Парлямэнцкай асамблеі Рады Эўропы, калі яны надалі спэцыяльны статус прадстаўнікам беларускіх апазыцыйных сілаў. Гэта таксама пэўны элемэнт даверу. Але мы падтрымліваем сувязі, кожную сэсію ўкраінская дэлегацыя сустракаецца зь беларускаю дэлегацыяй. Тыя, хто працуе тут, у Страсбургу, пастаянна атрымліваюць ад іх матэрыялы, нейкія абнаўленьні.
Я лічу, што вельмі недаацэненая тэма, якую не разумеюць нашы эўрапейскія калегі, — гэта тое, што беларуская дзяржава дапамагае зьнішчаць беларускую ідэнтычнасьць. У выпадку Ўкраіны Расея хоча зьнішчыць украінскую ідэнтычнасьць, мову, культуру і гэтак далей. А ў выпадку, на жаль, зь беларускім народам, беларуская дзяржава — гэта частка «рускага сьвету». Такую палітыку праводзіць Лукашэнка. І, напэўна, гэта не яго чыстая ініцыятыва. Я ўпэўнена, што гэта адна з умоваў атрыманьня таннага газу ці нешта падобнае.
— Ці маеце асабіста вы кантакты зь беларускімі апазыцыйнымі структурамі тут і ў Кіеве?
— Мы на ўзроўні Парлямэнцкай асамблеі сустракаемся кожны раз. І ў Вярхоўнай Радзе, я ведаю, былі сустрэчы.
У Вярхоўнай Радзе Ўкраіны ёсьць міжфракцыйнае аб’яднаньне «За дэмакратычную Беларусь». Я таксама ўваходжу ў яго склад. Мы праводзім зум-сустрэчы. І нам гэта нават прыемна, што неяк давялося зьвесьці разам байцоў палку Каліноўскага і кабінэту Ціханоўскай — каб яны проста сустрэліся.
Мы вельмі паважаем полк Каліноўскага. Партрэты салдатаў, якія, на жаль, загінулі, — у нас на Міхайлаўскай плошчы ў Кіеве. Там ёсьць сьцяна, дзе ўсе партрэты загінулых, куды прыходзяць усе кіраўнікі, прэзыдэнт ЗША ўсклаў туды кветкі, там таксама ёсьць партрэты прадстаўнікоў палку Каліноўскага.
— А як вырашаецца пытаньне легалізацыі, пашпартоў і гэтак далей для гэтых байцоў?
— Мы абнавілі гэтае заканадаўства. Для байцоў, для валянтэраў, для іхных семʼяў ёсьць магчымасьць пастаяннага жыхарства. Цяпер мы ўхвалілі закон аб двайным грамадзянстве, і будзе дазволена мець двайное грамадзянства зь некаторымі краінамі. Але Беларусь як дзяржава нам не спрыяе, таму мы ня можам, напрыклад, дазволіць двайное грамадзянства зь Беларусьсю. Калі гэтыя байцы ці іхныя семʼі хацелі б атрымаць украінскае грамадзянства, то трэба выйсьці з беларускага.
Гэта нясе пэўныя рызыкі, бо, напрыклад, «Ляпіс», Сяргей Міхалок — у яго ўкраінскі пашпарт, ён грамадзянін Украіны. Але, відаць, зь беларускага грамадзянства ня выйшаў, і Расея падала на яго ў Інтэрпол. Ён паляцеў у Армэнію, там яго арыштавалі. Яму як грамадзяніну Ўкраіны наша консульства аказала дапамогу ў разьвязаньні гэтага інцыдэнту, і ён вярнуўся ва Ўкраіну.
— Якое ваша бачаньне міру ва Ўкраіне? Ёсьць шмат палітычных размоваў у розных колах, як Дональда Трампа, так і многіх іншых. Ці прывядуць яны да міру?
— Мне бачыцца вельмі важным канчатковае ўсьведамленьне таго, што бясьпека Эўропы і бясьпека Ўкраіны — паняцьці непадзельныя. Відавочна, што Расея працягвае вырабляць зброю, рыхтуецца да сутыкненьня з Эўропай. І відавочна, што для эўрапейскага кантынэнту лепш мець на сваім пэрымэтры бясьпечную Ўкраіну, чым каб Расея захапіла яе з усімі яе вытворчымі і чалавечымі рэсурсамі.
Мы зараз лідэры ў вытворчасьці бесьпілётнікаў у сьвеце. Таму мне здаецца, што пытаньне таго, што Ўкраіна — частка Эўропы, частка бачаньня бясьпекі Эўропы, ужо зразумелае. Мы назіраем, як Трамп мяняе сваю рыторыку, называючы Расею «папяровым тыграм», бо праблемы ў яе эканоміцы сапраўды вельмі значныя. Але каб гэтыя праблемы ў эканоміцы былі настолькі значнымі, што скончыліся б грошы на вайну, патрэбныя дадатковыя санкцыі. І Расея вельмі баіцца санкцыяў ад ЗША, бо калі ЗША ўвядуць санкцыі супраць нафты, то гэта больш-менш 50 мільярдаў даляраў за год. А расейскі бюджэт літаральна некалькі тыдняў таму дасягнуў дэфіцыту, заплянаванага на цэлы год. Гэта значыць, дэфіцыт бюджэту трэба яшчэ больш павялічыць.
Форум